Dydaktyczne aspekty działań pozaszkolnych w okresie wychodzenia społeczeństw z pandemii

Kreatywność to proces generowania oryginalnych pomysłów, które mają wartość. (…) Innowacja natomiast to wprowadzenie nowych pomysłów w życie.

Ken Robinson „Kreatywne szkoły”

Na naszych oczach rzeczywistość edukacyjna ulega ciągłym zmianom, a my musimy nieustannie za nią nadążać i próbować się wkomponować w nowe warunki. W społeczeństwie od lat panuje przekonanie, że polska szkoła nie jest w stanie doścignąć „pędu zmian” zachodzących we współczesnej, światowej edukacji, która powinna być ukierunkowana przede wszystkim na rozwój nowoczesnych technologii, oraz wykorzystywanie w pracy nauczycieli nowatorskich metod i narzędzi dydaktycznych. A przecież to od nas, nauczycieli i pedagogów, zależy w jaki sposób oraz za pomocą jakich środków możemy wyjść naprzeciw wyzwaniom stawianym przed „szkołą przyszłości”, tak, aby urzeczywistnić najbardziej odważne cele i marzenia. Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator, od lat stara się rewidować to przekonanie poprzez promocję i podejmowanie nowatorskich działań edukacyjnych skierowanych do uczniów i nauczycieli. Autorzy projektu podejmują współpracę z wieloma instytucjami zajmującymi się edukacją, inspirując nauczycieli do korzystania z nowatorskich rozwiązań dydaktycznych. Promując te oryginalne działania edukacyjne łamią stereotypy, otwierają zamknięte dotąd drzwi na skalę ogólnopolską. Nie trzeba być odkrywcą na miarę Einsteina, żeby dostrzec potrzebę ustawicznego wyposażania nauczycieli i uczniów wnowe, kluczowe kompetencje, które pomagają rozwijać kreatywność w rozwiązywaniu problemów, a także utrwalają umiejętność wyszukiwania i przetwarzania informacji z różnych dostępnych źródeł. Realizacji celu, jakim jest wychodzenie naprzeciw potrzebom nowoczesnej edukacji, służą w szczególności różnego rodzaju innowacje pedagogiczne. Wydaje się być oczywistym, że młodzi ludzie, którzy dopiero co wkraczają w dorosłe życie, nie powinni zostać wyposażeni wyłącznie w ten sam zestaw kompetencji i umiejętności, co ich rodzice wiele lat temu, ale potrzebują „akcesoriów” adekwatnych do stawianych przed nimi wyzwań współczesności. Amerykański wynalazca Thomas Edison powiedział kiedyś, że jeżeli istnieje sposób by zrobić coś lepiej – to po prostu go znajdź. To właśnie, innowacje edukacyjne, takie jak Księga Małych Muzeów, kreują szkołę przyszłości, odgrywając istotną rolę w rozwoju turystyki edukacyjnej w szkole oraz usprawniając pracę nauczycieli i ich funkcjonowanie w czasie podróży szkolnych. Oczywistym jest fakt, że innowacje nie powstają same, lecz rodzą się z twórczego myślenia, a ich wdrażanie skutkuje przede wszystkim podnoszeniem zarówno sprawności, jak i efektywności każdej organizacji, poczynając od przedsiębiorstw, poprzez szkoły które, jako byty kluczowego dla każdego społeczeństwa systemu, czyli edukacji, powinny nie tylko przyczyniać się do usprawniania procesu przyswajania wiedzy przez uczniów, zdobytej na przykład w trakcie edukacji turystycznej, ale przede wszystkim powinny wyposażać nauczycieli w całościowy wachlarz kluczowych umiejętności oraz kompetencji dostosowanych do zmieniających się w niezwykle szybkim tempie warunków społecznych. Kreatywność i innowacyjność są kodem nie tylko do kulturalnego, turystycznego czy naukowego rozwoju młodzieży, ale w szczególności do indywidualnego wzrastania każdego człowieka.

Edukacji turystycznej realizowanej w szkole, często zarzuca się zbyt duże skupienie na utartej, wręcz schematycznej wiedzy podręcznikowej, w której szuka się głównych źródeł informacji. Jednakże, wielu autorów wskazuje na znaczącą rolę wycieczki szkolnej jako atrakcyjnej formy pracy edukacyjnej, która w istotnym stopniu wzbogaca możliwości dydaktyczno-wychowawcze szkoły. W związku z niepodważalnymi zaletami wycieczek, mając również na względzie formułowane wobec nich zarzuty schematyczności, oczywiste wydaje się dążenie wielu nauczycieli do urozmaicania programu kształcenia poprzez korzystanie z wykazu mało dotąd znanych obiektów przeznaczonych do zwiedzania i wycieczek.

Przy konstruowaniu szkolnej podróży „idealnej”, oprócz wymagań programu nauczania należy również wziąć pod uwagę charakter szkoły oraz jej tradycje. Jest wiele czynników, które przemawiają za tym, aby częściej organizować wycieczki kompleksowe, wychodzące poza utarte kanony. Wycieczki kompleksowe, są bowiem nośnikami swoistej innowacji pedagogicznej, sprzyjają dzięki swojej atrakcyjności, nietuzinkowości, a czasem niekonwencjonalności wzmocnieniu korelacji i związków zachodzących pomiędzy różnymi przedmiotami nauczania w pracy dydaktyczno-wychowawczej szkoły. Dlatego też tego typu wycieczki wymagają wcześniejszego, dobrego zaplanowania, które będzie uwzględniać te treści i materiały, jakie uczniowie powinni zobaczyć w czasie trwania nauki szkolnej. Trasy wycieczek trzeba tak dobierać, aby stwarzać uczniom warunki poznania w ciągu nauki szkolnej różnych części Polski. Powinny one być rozłożone rytmicznie w ciągu roku.

Poruszany problem wymagań stawianych wycieczkom szkolnym, aby były one nie tylko efektywnym źródłem zdobywania wiedzy przez uczniów, ale i ciekawą przygodą, ma charakter interdyscyplinarny, dlatego też zrodziła się potrzeba opracowania długoterminowego projektu edukacyjnego, dzięki któremu zostaną stworzone przy pomocy nowoczesnych technologii innowacyjne narzędzia dydaktyczne, pomocne dla nauczycieli w przeprowadzeniu kreatywnych zajęć dydaktycznych realizowanych w ramach edukacji turystycznej dzieci i młodzieży. Księga Małych Muzeów opracowana przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator, stanowi właśnie taką, niezwykle interesującą innowację pedagogiczną, polegającą na stworzeniu praktycznego, nowoczesnego, uniwersalnego oraz holistycznego narzędzia dydaktycznego, przeznaczonego dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich. Utworzony przez Autorów kompleksowy serwis badawczo-promocyjny, w tym: przewodnik, portal internetowy oraz aplikacja dla nauczycieli i uczniów, z pewnością może się przyczynić w znaczący sposób do przełamania dotychczasowych, utartych schematów wycieczek szkolnych o podróże do miejsc mniej znanych i nienagłośnionych, które w niebagatelny sposób mogą wzbogacić ich program i uczynić je obszarem ekscytujących ekspedycji. Pragnę wyrazić słowa uznania dla Autorów projektu, którzy stworzyli fenomenalną płaszczyznę dla nauczycieli i uczniów, zarówno do pogłębienia wiedzy w obszarze edukacji turystycznej, jak i niepowtarzalną okazję do wymiany dobrych praktyk edukacyjnych w zakresie stosowania przez nauczycieli nowatorskich metod pracy z wykorzystaniem wycieczek szkolnych. Każda innowacja pedagogiczna to robienie czegoś innego lub robienie czegoś w nietuzinkowy i nieszablonowy sposób. Każda innowacja jest też z pewnością zmianą, lecz nie każda zmiana zawsze jest innowacją. Novum przygotowanego przez Autorów projektu – kompleksowego systemu badawczo-promocyjnego polega na tym, że jest on:

• celowy – ma zatem jasno określone rezultaty, które można dzięki niemu uzyskać;
• planowy – zawiera przemyślany i syntetyczny harmonogram działań oraz czynności;
• zorganizowany – przewiduje konieczne do jego realizacji zasoby, ludzi i środki;
• kontrolowany – posiada zdefiniowany sposób ewaluacji.

Należy podkreślić, że zaprojektowane przez Autorów projektu narzędzia dydaktyczne, zostały przygotowane w oparciu o skrupulatnie przeprowadzone badania fokusowe, którymi objęto grupę kilkudziesięciu nauczycieli i pedagogów z kilkunastu miast o odmiennej wielkości, reprezentujących szkoły z różnych poziomów edukacji, posiadających znaczące doświadczenie w organizacji wycieczek szkolnych. Przeprowadzone sondaże diagnostyczne wykazały jednoznacznie, że większość nauczycieli jest receptywna wobec organizowania wycieczek (lub poszerzanie ich programu) do miejsc które wykraczają poza powszechnie przyjęty w szkołach „dyktat turystyczny”. W ocenie respondentów realizację tego „wyzwania” hamuje brak konkretnego, czytelnego, a w szczególności powszechnie dostępnego źródła wiedzy, dzięki któremu nauczyciele i uczniowie mogliby pozyskać rzetelną i atrakcyjnie przedstawioną wiedzę o mniej popularnych miejscach i obiektach turystycznych zlokalizowanych na danych obszarach. Nauczyciele wiedzą, że wycieczki szkolne są bardzo wartościowymi i ekscytującymi dla uczniów formami edukacji turystycznej, umożliwiają one dzieciom i młodzieży bezpośrednie poznanie środowiska, własnego regionu, swojej ojczyzny, właściwości geograficznych, etnicznych, historycznych, kulturowych lub gospodarczych. W procesie dydaktycznym wycieczki szkolne odgrywają zatem ogromne znaczenie, ponieważ uczniowie w aktywny sposób mają możliwość bezpośredniego przeżywania nieznanych im obiektów turystycznych oraz pogłębienia swojej wiedzy na ich temat. Wycieczka, która jest atrakcyjna, ciekawa, odbiegająca od znanych schematów, odpowiednio zorganizowana i metodycznie dobrze przeprowadzona, odgrywa arcyważną rolę we wzbudzaniu zainteresowań, aktywności, przyswajaniu treści nauczania oraz kształtowaniu postaw młodego człowieka. W szczególności wycieczki do miejsc mało znanych, mogą być dla dzieci i młodzieży intrygujące, dzięki czemu spełniają one kluczowe zadania, pozwalając zaspokajać żywotne potrzeby uczniów, dzięki którym poszerzają swoją wiedzę z wielorakich obszarów oraz rozwijają inteligencję emocjonalną poprzez:

• obserwację środowiska przyrodniczego;
• zwiedzanie zabytków kultury i historii;
• poznawanie tradycji, języka i folkloru różnych grup społecznych;
• spotkania z twórcami kultury czy przedstawicielami różnych zawodów;
• samoistne zdobywanie wiedzy i samodzielnie wysuwanie konkretnych zadań na dany temat;
• kojarzenie faktów, zdolności twórczego myślenia czy wyciągania wniosków;
• zainteresowanie kulturą i historią własnego kraju;
• postawę aktywnego spędzania czasu;
• rozwijanie wrażliwości estetycznej.

Powstanie takiej pomocy dydaktycznej jak Księga Małych Muzeów, należy uznać za oryginalną i twórczą innowację pedagogiczną, która z pewnością przyczyni się w przyszłości nie tylko do lokalizacji na mapie Polskimało znanych zasobów turystycznych, ale pomoże także wyzwolić procesy autokreacyjne u nauczycieli i ich uczniów. Z całą pewnością zaproponowane przez Autorów, niebagatelne, nowoczesne narzędzia dydaktyczne mogą w „szkole przyszłości” odegrać znaczącą rolę w rozwoju turystyki edukacyjnej. Należy podkreślić, że są one przede wszystkim, z jednej strony, zgodne z aktualnie obowiązującymi zmianami i oczekiwaniami nowoczesnej edukacji, a z drugiej – uwzględniają dynamikę aktualnych potrzeb młodych ludzi, dzięki czemu będą one mogły wyznaczać kierunki pożądanych zmian w zakresie efektywnej organizacji wycieczek szkolnych na szerszą skalę, a wreszcie, mogą być doskonałym wzorem do wprowadzania tych zmian przez inne osoby zainteresowane podnoszeniem doskonalenia jakości edukacji turystycznej dzieci i młodzieży w skali całego kraju. Tak zdefiniowane innowacje pedagogiczne, jako nowe jakościowo holistyczne rozwiązania – oparte na nauce i opracowane na podstawie rozpoznanych potrzeb nauczycieli i uczniów oraz umiejętnie dostosowane do kontekstów ich rozwoju, są nie tylko konieczne w transformacji współczesnej edukacji, ale wręcz niezbędne, ponieważ dają zainteresowanym podmiotom możliwość samorealizacji. Dzięki łatwości dostępu do opracowanych przez Autorów projektu narzędzi dydaktycznych, nauczyciele będą mogli nie tylko w ciekawy sposób wspomagać kształcenie i wychowanie uczniów, ale umożliwią im świadome realizowanie własnego, rozpoznanego potencjału intelektualnego i emocjonalnego. Swobodny dostęp nauczycieli do przygotowanych przewodników, portalu internetowego oraz aplikacji umożliwi zarówno nauczycielom jak i uczniom doświadczenie czegoś, co nie jest obowiązkowe, schematyczne i utarte, a raczej niezwykle fascynujące. Wykorzystywanie w praktyce przez nauczycieli tego typu oryginalnych narzędzi dydaktycznych, stwarza także możliwość samorealizacji w zawodzie nauczyciela, realizowania własnych wizji, umożliwia im budowanie poczucia podmiotowości, autonomii i daje poczucie sprawstwa, ułatwia niejako „wyrażanie” siebie, poprzez wybór takich miejsc i atrakcji turystycznych które w pełni pozwalają na realizację własnych zainteresowań i pasji. Doniosłość innowacji pedagogicznych takich jak Księga Małych Muzeów, staje się w tym kontekście wartością dodaną która nauczycielom i uczniom, daje poczucie realizacji określonej misji społecznej. Przecież poprzez dzielenie się z innymi naszymi zainteresowaniami, możemy inspirować i motywować całe środowisko szkolne do wyjścia poza utrwalone dotychczas schematy w myśleniu i działaniu. Wreszcie korzystanie z profesjonalnie przygotowanej bazy pomocy i narzędzi dydaktycznych, daje nauczycielowi poczucie uczestniczenia w rozwoju prekursorskiej, niestereotypowej edukacji turystycznej wychowanków, zarówno w makro skali w regionie, kraju, a także w rozwoju samej myśli naukowej.

Pożyteczność wypracowanych przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator innowacji pedagogicznych, z pewnością wypełnia lukę we współczesnej polskiej ofercie edukacyjnej wycieczek wychodzących poza schematy i zachęca samych nauczycieli do współuczestniczenia w kreowaniu ważnej zmiany jakościowej sprzyjającej rozwojowi nowatorskiej i progresywnej edukacji turystycznej dzieci i młodzieży. Z pewnością kompleksowy serwis badawczo-promocyjny, przygotowany przez Autorów projektu, wpisuje się w promocje idei lifelong learning – uczenia się przez całe życie w środowisku społecznym (w skali czy to lokalnej czy krajowej). Każda tego typu inicjatywa edukacyjna jest bezcenna, ponieważ stanowi wyraz zainteresowania i pasji jej Autorów, a zarazem odpowiedzialności i zaangażowania w kreowanie postępowej szkoły. Dlatego w rozwoju nieszablonowej edukacji turystycznej dzieci i młodzieży najbardziej pożądane są tego typu innowacje pedagogiczne, które zostaną zaakceptowane przez samych uczniów i nauczycieli, którzy zechcą przyjąć je jako istotne dla nich wartości!

Warto podkreślić, że wycieczka zorganizowana przez szkołę jako jeden z elementów edukacyjnych, daje wiele możliwości do indywidualnego przeżywania i angażowania się w życie społeczności szkolnej. W tym kontekście oferta skierowana przez Autorów projektu do nauczycieli i uczniów wydaje się być idealnym rozwiązaniem, promującym i upowszechniającym innowacyjne działania turystyczne, które mogą być dla wielu nauczycieli inspiracją i motywatorem do podjęcia wyzwania. Wycieczka daje szeroki wachlarz możliwości zastosowania różnorodnych form i metod kształcenia pozytywnie wpływających na rozwijająca się osobowość dzieci i młodzieży. Wycieczka jest najbogatszą i najbardziej atrakcyjną formą procesu edukacji. Dobrze zorganizowana spełnia niezastąpioną rolę w procesie wychowania i kształcenia uczniów w każdym wieku. Spełnia także jedną z najważniejszych postulatów współczesnej edukacji – aktywizację, czyli zaangażowanie i współodpowiedzialność nauczyciela i ucznia za edukację. Wycieczki do miejsc mało znanych sprzyjają dzięki swej atrakcyjności, integracji edukacji uczniów, zapewniając im intrygujące warunki do samorozwoju. Warunkiem integracji jest takie ujęcie celów, treści, metod i form różnych obszarów edukacji, by uczniowie mogli dostrzec związki zachodzące pomiędzy poszczególnymi elementami poznawczymi nowo poznanych rzeczy i zjawisk. Wycieczka do miejsc interesujących, niesztampowych, jako jedna z form organizacyjnych pracy uczniów i nauczyciela może pełnić zatem ważne funkcje we wspomaganiu integracji edukacji turystycznej. Według E. Misiorny można wymienić następujące płaszczyzny integracji:

• integracja dokonująca się w samym dziecku, które doświadcza, przeżywa i poznaje nieznaną rzeczywistość we wszystkich aspektach takich jak intelektualnym, motywacyjnym i działaniowym w sposób całościowy i bez dzielenia na poszczególne elementy;
• integracja na poziomie wspólnych poczynań ucznia i nauczyciela, czyli nauczyciel włącza się w linie działania ucznia i na odwrót, to znaczy, że wspólnie konstruują linię działania;
• integracja na poziomie scalania ofert edukacyjnych, szkolnych i pozaszkolnych;
• integracja zespołu klasowego;
• integracja środowisk życia ucznia;
• integracja wszystkich podmiotów, czyli rodziców, nauczycieli i uczniów, oraz uczestników w procesie edukacji[1].

Należy wspomnieć, iż wycieczka do miejsc nieznanych jest fascynująca dla uczniów formą organizacyjną procesu dydaktyczno-wychowawczego, pomaga ona eliminować nudę, za co niestety polska szkoła jest często krytykowana. Niska atrakcyjność szkoły powoduje zniechęcenie i małą motywację dzieci i młodzieży do uczenia się, czego następstwem są często niezadowalające wyniki w nauce. Innym ważnym elementem tak atrakcyjnej wycieczki jest to, iż jest to forma aktywna, podczas której wychowankowie pobudzają swoją dociekliwość i wnikliwość, co ułatwia im zaangażowanie w procesy doświadczania i rozumienia otaczającego ich świata.

Właściwie pojęta integracja w edukacji według K. Gąseckiego powinna:

• zawierać zużytkowanie zagadnień i wymogów pozwalających na interakcje uczącego się i jego otoczenia;
• wdrażać elementy skutecznego uczenia się dzieci i młodzieży wraz z równolatkami i pośród rówieśników, w przychylnej atmosferze (współzawodnictwo, konwersacja, pertraktowanie, współdziałanie);
• uwzględniać stadia rozwojowe wychowanka i jego krytycznych sytuacji;
• uwzględniać dotychczasowe doświadczenia ucznia;
• opierać się na zaufaniu do wychowanków;
• stosować różnorakie taktyki nauczania[2].

Wycieczka do miejsc interesujących, nieznanych stwarza również niepowtarzalna szansę społecznej integracji i refleksji nad dotychczasową wiedzą. Pozwala uczniom i nauczycielom na lepsze poznanie grupy i ich problemów, ponieważ mają oni ze sobą dłuższy bezpośredni kontakt, co ułatwia zapamiętywanie faktów i dogłębne ich zrozumienie. Takie wycieczki łączą przyjemne z pożytecznym, czyli intrygująca zabawę z nauką. Rozwijają zainteresowanie i pasje i uczą życia w grupie. Nauczyciel ma natomiast niepowtarzalną szansę do zaobserwowania „dynamiki grupy”, jaką jest klasa, na tego typu wycieczkach można łatwiej dostrzec kto w grupie jest liderem, a kto stoi z boku, kto mobilizuje innych, a kto wykazuje postawę bierną. 

Konkludując: Księga Małych Muzeów opracowana przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator, stanowi niestandardową propozycję, komplementarnego narzędzia dydaktycznego, przeznaczonego dla nauczycieli szkół podstawowych i średnich pomagającego nauczycielom w przełamaniu realizowania wycieczek według utartych schematów o podróże do miejsc mniej nagłośnionych, które w niebagatelny sposób mogą wzbogacić ich program i uczynić je miejscami ekscytujących ekspedycji. Taka wycieczka dostarcza doświadczeń, niezapomnianych przeżyć czy wiadomości w sposób bezpośredniego zetknięcia się nieznanymi przedmiotami, faktami czy też zjawiskami. Podczas takiej wycieczki, na dzieci i młodzież oddziałują nowe, często doświadczane po raz pierwszy bodźce, które pozwalają na głębsze przyswojenie wiedzy. Nauczyciele powinni dobrze uporządkować przeżycia, spostrzeżenia, doświadczenia uczniów powstałe w trakcie wycieczek, aby potem uczniowie mogli wykorzystać je w pełni. Umiejętności i wiedza, które wyniosą uczniowie z tak fascynujących wycieczek, są dla nich ciekawsze, pełniejsze, od „tradycyjnych wycieczek” i co najważniejsze trwalsze, gdyż bazują one na przeżyciach i doświadczeniach uczestników. Możliwość doświadczenia nowych zjawisk stanowią dla uczniów inspirację do poznania otoczenia, wywołują emocje, wpływają na lepsze przyswajanie wiedzy i późniejsze jej wykorzystanie. Znawczyni problematyki H. Gutowska twierdzi, że wyjście lub wyjazd z grupą szkolną w miejsce nieznane, ciekawe jest jedną z bardziej atrakcyjnych form kontaktu z otaczającą rzeczywistością. Jest źródłem intensywnych wrażeń i silnych doznań potrzebnych do rozwoju abstrakcyjnego myślenia, pamięci, uwagi, wzbogacenia słownictwa i rozwoju wiedzy. Wycieczki szkolne niosą ze sobą wiele wartości humanistycznych. Najważniejsze z nich to:

• piękno;
• prawda;
• dobro[3].

Każda z wymienionych wartości ma wpływ na kształtowanie się osobowości ucznia. Walory humanistyczne szkolnych wycieczek pełnią zatem bardzo ważne funkcje:

• hedonistyczną;
• zdrowotną;
• poznawczą;
• resocjalizacyjną;
• estetyczną[4].

Natomiast w wymiarze dydaktycznym pełnią także funkcję:

• kształcącą;
• motywacyjną.

To właśnie wycieczki w nowe, nieznane miejsca są głównym źródłem kształtowania wartości społecznych, przekonań, poglądów, umożliwiają formułowanie i przestrzeganie kryteriów oceny zjawisk, procesów kulturowych, faktów, technicznych, społecznych i przyrodniczych.

Wycieczki szkolne przynoszą samym nauczycielom wiele korzyści takich jak:

• możliwości pracy nad przebiegiem rozwoju obserwacyjnych zdolności swoich uczniów;
• uczą jak dostrzegać nowe pojęcia w znanych obiektach i zjawiskach;
• uczą, jak znaleźć związki między procesami a zjawiskami[5].

Atrakcyjnie zorganizowana wycieczka szkolna pozwala na realizację takich korzyści edukacyjnych jak fakt, że:

• uczniowie lepiej poznają zjawiska i rzeczy;
• wycieczka wpływa pozytywnie na ogólny rozwój myślenia, spostrzeżeń czy wyobrażeń;
• utrwala zdobytą już wiedzę[6].

Według zaś nauczycieli wzorcowa zorganizowana wycieczka szkolna:

• pozwala uczniom na zdobywanie lepszych wyników w nauce;
• umożliwia dzieciom poznanie swojego najbliższego otoczenia;
• wycieczka wywołuje u dzieci zwiększoną aktywność;
• wzbudza zainteresowanie wśród uczniów życiem własnego środowiska;
• ma wpływ na lepsze zainteresowanie przedmiotami;
• jest powodem zwiększonej aktywności;
• sprawia, że dzieci chłonną wiedzę za pomocą swoich zmysłów;
• może być powodem wybrania swojego przyszłego zawodu;
• kształtuje naukowe poglądy na świat;
• wyzwala szacunek do ludzi pracujących[7].

Na podkreślenie zasługuje fakt, że nauczyciele dostrzegają, iż dzięki szkolnym wycieczkom dzieci i młodzież poznają autentyczne zjawiska, przedmioty i lepiej przyswajają materiał zawarty w programie. Uczą się bardziej efektywnie wykorzystywać zdobytą wiedzę w praktyce. Uważają, że wycieczka jest doskonałą okazją do przedstawienia uroków wielu dziedzin nauki. Sam nauczyciel dzięki wykraczającej poza utarte schematy wycieczce szkolnej może w bardziej interesujący sposób omawiać poszczególne zagadnienia na lekcjach, a tym samym potrafi urozmaicić proces nauczania, wykorzystuje nowoczesne pomoce dydaktyczne, pobudza uczucia patriotyczne, kształtuje pozytywne cechy charakteru i osobowości wychowanków. Warto podkreślić, że programy i metody kształcenia z powodzeniem stosowane kilkanaście lat temu, często uznane za innowacyjne, dzisiaj nie mają racji bytu. Zatem każda innowacja powinna być elastyczna i uniwersalna oraz funkcjonalna i oryginalna. Podejmując dyskurs nad zagadnieniem potrzeby innowacji edukacji turystycznej dzieci i młodzieży, należy mieć na względzie, że współczesna szkoła nie może być tylko miejscem przekazywania wiedzy, ale powinna również tworzyć warunki do rozwijania w uczniach własnej aktywności, inicjatyw, umiejętności dokonywania wyborów, podejmowania decyzji oraz kształtowania poczucia odpowiedzialności za siebie i innych. 

Taką właśnie rolę może spełniać, stworzony przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator, kompleksowy serwis badawczo-promocyjny w tym: przewodnik, portal internetowy oraz aplikacja dla nauczycieli i uczniów. Polska szkoła do realizacji tego zadania potrzebuje oprócz pomysłodawców także „otwartych” odbiorców, a więc pedagogów z pasją, partnerów w relacjach z wychowankami, mentorów zachęcających i wspomagających ich rozwój, autentycznych autorytetów, którzy czują, że mogą być prekursorami zmian, że są kreatorami praw transgresji w edukacji turystycznej. Każda innowacja pedagogiczna, obejmując szerokie spektrum różnorodnych, nowatorskich rozwiązań, zarówno programowych, organizacyjnych lub metodycznych powinna przede wszystkim pozwalać na realizację jasno i precyzyjnie określonych celów edukacji, a wraz z nimi na osiąganie pozytywnych efektów i wartości dodanej. Oczywiście skala wartości o jakich mowa, jest i będzie niejednakowa. Zależeć ona będzie zwłaszcza od przesłanek, które skłaniają do opracowania i wdrożenia innowacji związanych z rosnącymi oczekiwaniami społecznymi, dostosowaniem się do zmiennych uwarunkowań zarówno w otoczeniu dalszym, jak i bliższym środowiska edukacyjnego, od motywacji samych nauczycieli, czy zniechęcenia do i istniejących rozwiązań. Niemniej jednak należy podkreślić, że innowacja pedagogiczna nigdy nie może stanowić celu samego w sobie, lecz ma służyć usprawnieniu i udoskonaleniu szeroko pojętego procesu edukacji turystycznej. Polska szkoła potrzebuje innowatorów – pedagogów z prawdziwą pasją, partnerów w relacjach, mentorów zachęcających i wspomagających uczniów w rozwoju, autentycznych autorytetów, którzy czują, że mogą być prekursorami zmian. Dlatego przygotowany przez Stowarzyszenie Promocji i Rozwoju Motywator kompleksowy serwis badawczo-promocyjny dla nauczycieli i uczniów z pewnością powinien zachęcić nauczycieli i uczniów do korzystania z tak interesujących, wartościowych i innowacyjnych rozwiązań wspierających rozwój edukacji turystycznej dzieci i młodzieży. Powyższe narzędzia dydaktyczne z założenia różnią się od zwykłych pomocy szkolnych swoją unikalnością uzyskiwanych efektów nauczania. Warto podkreślić, że zaprezentowane poradniki, aplikacje oraz portal internetowy wzajemnie się przenikają i uzupełniają, ponieważ posiadają niewątpliwie wspólne cechy. Istotnymi wspólnymi cechami przywołanych narzędzi dydaktycznych jest m.in. położenie nacisku na aktywne i samodzielne zdobywanie wiedzy przez samego nauczyciela i ucznia poprzez formułowanie problemów, stawianie hipotez badawczych, odkrywanie dróg rozwiązań złożonych zagadnień, weryfikację własnego stanowiska, formułowanie wniosków, równocześnie angażując do tych procesów poznawczych nowoczesną technologię informacyjno-komunikacyjną. Stanowią one kompendium wiedzy, które pozwala nauczycielowi na kształtowanie logicznego myślenia przyczynowo-skutkowego, które sprzyja analizie i syntezie dotychczasowej wiedzy, pozwala na twórczą kreatywność. A równocześnie pozwala na kształtowanie właściwych postaw społecznych – m.in. brania odpowiedzialności za swoje działanie, bardziej twórczego planowania swojej pracy.

Zatem „Jak to zrobić?” Co robić?”. Jak Polska długa i szeroka, w wielu szkołach nauczyciele, chcą wprowadzać innowacje. Niestety, często ta zmiana jest sama w sobie mało nowatorska, co więcej – często kończy się porażką. Zachęcam Was Drogie Koleżanki i Koledzy Nauczyciele do zadania sobie pytanie – czy faktycznie chcecie coś zmieniać, jeśli tak to po co chcecie coś zmieniać? W czym ma to Wam pomóc? W czym zaproponowane narzędzia dydaktyczne mogą Wam pomóc, czy wpisują się w szersze myślenie o potrzebie zmiany, czy rozwiązanie konkretnego problemu. Te przykładowe pytania mają za zadanie zachęcić Państwa do myślenia o innowacjach edukacyjnych w nowym kontekście. Są próba zmiany perspektywy, już nie „co” robimy, a „po co to robimy”, ponieważ taki sposób myślenia o potrzebie innowacji w edukacji turystycznej nadaje głębszy sens naszym działaniom. To oczywiście początek drogi innowatora. Innowacje w edukacji pozwalają na odczarowanie nudy podczas typowych wycieczek i zaangażowanie uczniów w proces uczenia się. Są poszukiwaniem ciekawych metod pracy dydaktycznej, z czasem powodują, że to uczniowie stają się mistrzami w projektowaniu pracy zespołowej i zadań. Innowacje, krok po kroku, pozwalają także na stworzenie systemu uczenia się nauczycieli od siebie, prowadzenia lekcji opartych na współpracy czy innych metodach angażujących.

Jestem przekonana, że dostrzeżenie wartości i sensu zaprezentowanego przez Autorów projektu innowacji w edukacji turystycznej dzieci i młodzieży, wyznacza zarówno uczniom jak i nauczycielom kierunek twórczego myślenia. Pielęgnujmy zatem odwagę do testowania i oswajania innowacji. Praktykujmy refleksyjność oraz cierpliwość w ich wdrażaniu. Na owoce innowacyjnych działań czasem długo przyjdzie nam poczekać. Ale przecież tak naprawdę w edukacji liczy się proces zmiany oraz rozwijanie naszych i uczniowskich kompetencji.

Rekomendując Księgę Małych Muzeów, zachęcam nauczycieli do twórczego wykorzystania zaoferowanych materiałów i pomocy dydaktycznych, które z pewnością ułatwią niełatwy proces przemian w myśleniu o wycieczkach szkolnych. Jestem głęboko przekonana, że opracowane przez Autorów projektu, nowoczesne narzędzia dydaktyczne przyczynią się nie tylko do wyzwolenia w społeczności szkolnej, uczniach i nauczycielach, kreatywnego myślenia, ale także wypromują i rozwiną liczne ciekawe i osobiste pomysły wycieczek turystycznych. Pamiętajmy, że problemem nie jest tworzenie nowych koncepcji, lecz pozbywanie się starych, aby mogły efektywnie usprawniać proces nauczania. Logika jest w stanie zaprowadzić człowieka z punktu A do punktu B, ale wyobraźnia nie zna granic. I takiej wyobraźni Państwu życzę!

[1] E. Misiorna, Dynamika zmian w edukacji wczesnoszkolnej, Poznań 1996, s.16.

[2] K. Gąsecki, Wychowanie do dialogu z przyrodą w edukacji wczesnoszkolnej, Gdańsk 2008, s.30.

[3] G. Błażejczyk, Wycieczki w procesie dydaktyczno-wychowawczym, Warszawa 2008, nr 7-8, s.15.

[4] Tamże, s.15.      

[5] I. Jankowski, Wycieczki szkolne, Kielce 2002, s.12.

[6] G. Błażejczyk, op.cit., s.15.

[7] Tamże, s.15.